TKB 2012 Genel Değerlendirme
Handan Dedehayır / ÇEKÜL Vakfı Yayın Koordinatörü
2013 yılının şu ilk günlerinde geleneği bozmayalım, Tarihi Kentler Birliği ve koruma adına 2012 yılını gözden geçirip bir yılsonu değerlendirmesi yapalım istedik. Bunu yaparken de 2012’e girerken konulan hedefleri kerteriz aldık, nelerin ne kadar gerçekleştirilebildiğine baktık. Artık biliyoruz ki, geleceği ya da 2013’ü ve daha ötesini planlamayı ve öngörmeyi sağlayacak olan vaatler değil gerçekleştirilenlerdir.
2012 yılına genel bir bakış, bu yıl da kültür ve koruma alanında plansızlık ve ilkesizliğin, rant baskısının, politik hesapların, ideolojik çarpışmaların, özensiz uygulamaların, merkezle yerel arasında yetki paylaşamama hallerinin, önceki yıllarda olduğu gibi sürüp gittiğini gösteriyor. Ne var ki, gücünü yerelin gerçeğinden alan Tarihi Kentler Birliği için 2012 yılı kesinlikle bir atılım yılı oldu. Yerelin kahramanları karşılarına dikilen olumsuzlukları, engellenmeleri, yalnız bırakılmışlıkları; üyesi oldukları birliğin sürekli seçenek üreten, inanç tazeleyen, özendiren, yüreklendiren, onaylayan beraberliğinden güç alarak özveriyle aşma cesareti gösterdiler. Bu özel birliktelikte kentlerini yeniden keşfettiler, kentin kimliğini görünür kılan, halkla buluşan, kenti çekim merkezine dönüştüren işlere imza attılar.
2012 yılının eşiğinde
2012 yılını değerlendirirken, biraz geri gidip Eylül 2011 Şanlıurfa Buluşması’ndan söz etmeden geçilmemeli. Birlik Başkanı Dr. Asım Güzelbey, başkan seçildikten sonra ilk kez Şanlıurfa Buluşmasında, birlik meclisine hitap etti ve görevi süresince takipçisi olacağı kısa ve orta vadeli hedefleri birlik meclisi ile paylaştı. Güzelbey geçmiş onyılı; (1) Kentlere kültür öncelikli bakış; (2) Çok katılımlı koruma modeli; (3) Küçük ölçekli belediyeleri kollayan kaynak paylaşımı; (4) Donanımlı üyelerin desteğiyle komşu illere ve sınır ötesine taşan yardımlaşma geleneği olmak üzere, 4 ana başlık altında değerlendirdi.
Geleceği ise, birliğin temel değerleri ve ilkeleri çerçevesinde oluşturulan “İkinci Onyıl Hedefleri” ile tanımladı: (1) Koruma evreninde yer alan kurumlarla işbirliği, (2) Bölgesel eğitim ve teknik destek merkezleri, (3) Bölgesel planlama ve yol haritaları ve (4) Kent müzeleri, kısa vadeli hedefler olarak belirlenmiş,(1) Özel girişimin koruma alanına çekilmesi, (2) Halkın katılımının artırılması, (3) Ölçme ve değerlendirme, (4) Kültür mirasının katma değerinin yükseltilmesi ise orta vadeli hedefler altında yer almıştı.
2012 yılında hedefler ve sonuçlar
2012 yılında öncelikle “kentlere kültür öncelikli bakış açısı”nın, yerel yöneticilerin programlarında artık geri dönüşü olmayan bir kararlılıkla yer aldığı görüldü. Kamu-yerel-sivil-özel birliktelik formülünde ifadesini bulan çok katılımlı koruma modeli tartışmasız tüm projelerde gözetilen temel ilke olarak önceliğini korudu. 2005 yılında başlatılan ve geçen yıl amacına ulaştığı için sonlandırılan 200 Ortak 200 Eser hibe programı, 2012’de 3 Yılda 300 Eser sloganıyla yenilendi ve devreye girdi. Başka belediye birliklerinde örneğine rastlanmayan bir ilke, “küçük ölçekli belediyelere kaynak aktarımı” uygulaması bir Tarihi Kentler Birliği geleneği olarak sürdü. 2012’de de başarılı kentlerin yönetim kadroları deneyimlerini ve donanımlarını komşu illerle paylaşma cömertliğini sergilediler. Güney sınırlarımızda oluşan konjonktür değişikliği nedeniyle sekteye uğrayan sınır ötesi yardımlaşma, ağırlıklı olarak Balkan cephesine kaydı.
Kısa vadeli hedeflerin ilk sırasında yer alan kurumlararası işbirlikleri geliştirme girişimi, yerelle merkez arasındaki odak farklılaşması nedeniyle istenen ölçüde gerçekleştirilemedi. Koruma mevzuatı ileilgili çelişkili noktaların giderilmesi, restorasyonların kalitesini etkileyen ihale yasasının ve koruma kurullarının gözden geçirilmesi gibi TKB için hayati önem taşıyan konularda, merkezi yönetimin yetkili makamlarıyla işbirliği yapmak mümkün olmadı. Buna karşılık Türkiye Belediyeler Birliği ile yapılan işbirliği, TKB’nin eğitim başta olmak üzere birçok etkinliğinin önünü açtı, değerli bir destek sağladı.
2012 yılında Tarihi Kentler Birliği’nin ilkelerinin bilimsel ve evrensel ölçüler çerçevesinde yaygınlaşmasını, örgütlenmesini ve kurumsallaşmasını sağlayacak olan Bölgesel Eğitim ve Teknik Destek Merkezleri’nin ilki, yılın başlarında Gaziantep’te açıldı. Merkez kısa zamanda bölge üniversitelerini ve öğrencilerini bir çatı altında bir araya getiren bir referans merkezine dönüştü. Şu anda hazırlığı süren Samsun ve Bursa Merkezlerinin ardından Muğla, Kayseri Merkezlerinin de çalışmaları sürüyor.
Tarihi Kentler Birliği’nin 2012’de en etkili girişimlerinin başında Bölgesel Planlama ve Yol Haritaları programını saymak doğru olur. Birliğin ÇEKÜL Vakfı ile işbirliği ile 2012 yılında yürütmeye başladığı Kültür Öncelikli Yol Haritaları programı, “bölge ölçeğinde koruma” yaklaşımını benimsiyor ve bu çerçevede koruma, bölgesel ekonomik kalkınma ile örtüşüyor. Türkiye Belediyeler Birliği tarafından desteklenen program kapsamında her bir yol haritası, bölgesel değerleri oluşturan yerel çeşitliliği, yeni bir vizyon çerçevesinde geleceğe taşıyacak olan kalkınma stratejilerini ve eylemleri ortaya koyuyor. Doğa ve kültür öncelikli bölgesel kalkınma hareketini tetikleyecek 8 kavramsal program öneriyor; kısa, orta ve uzun vadede gerçekleştirilmesi gereken eylemlerin yer aldığı bir zaman çizelgesi sunuyor. Bölge kentlerinin her birinde çalıştaylarla ilerleyen proje, daha önce bir araya gelmemiş tüm tarafları bir araya getirerek, birlikte fikir üretmelerini, öneriler doğrultusunda işbirlikleri oluşturmalarını, bölgelerinin geleceği adına inisiyatif ve sorumluluk üstlenmelerini amaçlıyor. 2013’te de devam edecek olan Kültür Öncelikli Yol Haritaları programı 2012 yılında 4 bölgede uygulandı:
Trakya Birleştirici Güç; Doğa, Su, Kültür Strateji Planı: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ
Altın Üçgen; Aydın-Denizli-Muğla İşbirliği Planı: Aydın, Denizli, Muğla
Göller Bölgesi Etkileşim Planı: Afyon, Burdur, Isparta
Kapadokya Stratejik Yönetim Planı: Aksaray, Nevşehir, Niğde, Kayseri, Kırşehir
Kısa vadeli hedeflerin “Her kente bir kent müzesi” sloganıyla hayata geçirilen dördüncüsü, beklenenin üzerinde bir ilgiyle karşılandı. “Baş döndürücü kalkınma hamlesi” sürecinde özünü yitiren, geçmişle bağını kuramayan, dolayısıyla kimliksizleşen kentlerin, kendilerine dönmeye ne kadar ihtiyaçları olduğunun bir kanıtıydı bu çaba… Her ölçekte kent adeta birbirleriyle yarışırcasına birer kent müzesi kurmaya girişti.
2012 yılında Tarihi Kentler Birliği etkinliklerinin ve ilgi alanlarının sınırlarını genişleterek çeşitlendirirken, birlik çalışmalarının belkemiğini oluşturan Anadolu Buluşmaları ve Anadolu Seminerleri’ne bu yıl Bölge Toplantıları da eklendi. Giderek artan üye sayısı, sayıları 500-600’leri bulan katılımcıların ilgisi, birkaç büyükşehir dışındaki kentlerin bu toplantıları yapabilme olanaklarını zorlamaktaydı. Kaldı ki her bölgenin çevre kentlerle paylaştığı ve işbirliğiyle çözülmesi gereken ortak sorunları vardı. 2012 yılında bölgenin kamu ve yerel yöneticilerinin yanı sıra her kesimden kişi ve kuruluşun temsil edildiği ve söz aldığı platformlar olarak öne çıkan Bölge Toplantıları önemli bir boşluğu doldurdu. Buluşmalar birliğin ana hedeflerini ve temel ilkelerini pekiştirmeyi hedef alırken, seminerler seçilmiş temalar çerçevesinde uzman görüşlerini ve başarılı uygulamaları öne çıkarıyor, bölge toplantıları ise her coğrafyaya özgü konu başlıklarının yörenin sahiplerince tartışılıp işbirliği modellerinin oluşmasına, ortak projeler üretilmesinin önünü açıyordu. Böylelikle 2012 yılında, orta vadeli hedefler arasında yer alan özel girişimin koruma alanına çekilmesi konusunda henüz başarılı sonuçlar alınamadı ama Bölge Toplantıları, Kültür Öncelikli Yol Haritaları programı ile birlikte “halkın katılımının artırılması” konusunda önemli bir adım oldu. Bunlara ek olarak Gaziantep’in Bey Mahallesi’ni hedef alan bir kentsel canlandırma projesinin ilk adımları da çeşitli çalıştaylar ve mahalle çalışmalarıyla başlatıldı.
Orta vadeli hedefler arasında yer alan ölçme ve değerlendirme ile kültür mirasının katma değerinin yükseltilmesi konularında ise ilk girişimlerin ardından oluşan kararlılık yakın zamanda bu alanda da önemli sonuçlar elde edileceğine işaret etti. 2009 yılından bu yana ÇEKÜL Akademi ile işbirliği içinde yürütülen Kültürel ve Kentsel Koruma eğitimlerine 2012 yılında Alanda Eğitim Programları eklendi. Belediyelerin teknik kadroları tarafından büyük ilgiyle karşılanan programların 10 Aralık’ta İstanbul’da yapılan sonuncusu ise doğrudan başkanlara yönelikti. “Tarihi Kentlerde Koruma Ekonomisi ve Kültürel Miras Yönetimi: 2013 Yılı ve Ötesi” başlıklı çalıştay öncesinde kültür yönetimi ve kültür ekonomisi konularında uluslararası bir uzman tarafından verilen konferans, kültür varlıklarının kamu finansmanı ile ayakta tutulmasına dayanan klasik koruma yöntemlerinin sürdürülemez olduğunu, kamunun stratejik rehberliğinde ve denetiminde, özel sektörün yürütücülüğünde hayata geçirilen işletme modellerinin artık kültür yönetiminde yeni bir paradigmaya işaret ettiğini gündeme getirdi. Korumanın katma değerinin belirlenmesi için ise ölçme ve değerlendirmenin önemi vurgulandı. Konferans sonrası yapılan başkanlar çalıştayında, bugüne kadar elde edilen sonuçların muhasebesi yapıldı, daha kapsamlı bir sistem ve strateji oluşturmak adına önemli önerilerde bulunuldu.
Fuar, konferans ve yurtdışı gezi
TKB’nin 2012 olağan programına ek olarak gerçekleşen fuar ve konferans katılımları ve yurtdışı gezileri sonucunda birlik üyeleri tüm yılı yollarda geçirdi dense yeridir. Bu yoğun program birliğin 2012 yılında artan dinamizminin ve etkinliklerinin çeşitlenip zenginleşmesinin bir sonucuydu.
18-21 Ekim tarihlerinde ÇEKÜL Vakfı ve Akdeniz Tanıtım işbirliğiyle Antalya’da düzenlenen “Restorasyon, Renovasyon ve Kültür Mirasının Korunması” YAPEX Yapı ve Restorasyon Fuarı’na Tarihi Kentler Birliği ve Heritage Europe (Avrupa Tarihi Kentler Birliği) da destek verdi. Fuar, koruma ve yapı sektörünü ilk kez bir araya getirmesi açısından önemliydi. TKB üyesi 31 belediyenin stant açtığı, 300’e yakın yapı sektörü kuruluşu, mimarlık ve malzeme ofisini bir araya getiren fuar yeni bir ilişkiler ağı kurulmasına yönelik ortam yarattı, Türkiye’de “koruma sektörü”nün ilk kez görünür olmasını sağladı. 2011 TKB Özendirme Yarışması’nın Ödül Töreni de fuar kapsamında yapıldı ve 48 belediyenin 34 proje ve 30 uygulamadan oluşan toplam 64 projesi bir sergi ile sunuldu.
4-5 Ekim 2012 tarihlerinde Tarihi Kentler Birliği, Hırvatistan Tarihi Kentler Birliği, Dubrovnik Belediyesi ve Avrupa Tarihi Kentler Birliği tarafından Dubrovnik’te düzenlenen “Tarihi Kentlerde Akıllı ve Sürdürülebilir Büyüme” başlıklı konferansa 14 üyesi ile katılarak destek verdi. Başkan Dr. Asım Güzelbey’in Gaziantep’in koruma ve kentsel canlandırma modelini sunmasının ardından TKB Genel Sekreteri Sezer Cihan Birliği tanıtan bir sunum yaptı. Bursa, Muğla, İzmir ve Side örnekleri de katılımcılarla paylaşıldı. TKB böylelikle ilk defa uluslararası bir etkinliğin destekçisi oldu ve üyelerinin uygulamalarını dünya koruma çevreleriyle paylaştı.
2012 yılı yurtdışı inceleme gezisi, iki grup halinde yaklaşık 250 kişinin katılımıyla Balkan ülkelerine düzenledi. Bosna Hersek, Hırvatistan, Karadağ ve Makedonya’daki Osmanlı izleri, savaşların ardından başlatılan tarihi ve doğal dokuyu koruma çalışmaları, somut olmayan kültürel mirasın yansımaları, eski kent dokusuyla barışık modern kentleşme ve kültür turizmi gibi konular incelendi. ÇEKÜL’ün yıllardır dikkat çektiği, tarihi kentlerde “kale-çarşı-mahalle” üçlemesinin somut örneklerinin görüldüğü gezi, Balkan ülkeleriyle geçtiğimiz yıllarda başlayan temasların güçlü bir işbirliğine dönüşmesi için önemli bir fırsat oldu.
2012 yılı Tarihi Kentler Birliği için aynı zamanda her kademede yoğun bir eğitim ve geliştirme yılıydı. Bu yıl ilk kez Türkiye Belediyeler Birliği tarafından desteklenen Kültürel ve Kentsel Koruma Eğitimleri önceki yıllardaki gibi, birliğin İstanbul, Emirgan’daki merkezinde yapıldı. Ayrıca başarılı koruma örneklerini hayata geçirmiş kentlerde Alanda Eğitim Programları başlatıldı. 2011 yılında toplam 256 katılımcıyla yapılan eğitimlere karşılık, 2012 yılında İstanbul’da 265 kişi, Gaziantep, Side ve Bursa’da ise 286 kişi olmak üzere toplam 551 kişi ÇEKÜL Akademi’den eğitim aldı.
Sonuç
Bir yıllık etkinlik takvimi ve konu çeşitliliğine bakıldığında, Tarihi Kentler Birliği’nin geçirdiği değişim ve gelişimin dikkat çekici boyutlara ulaştığı görülmektedir. 2012 yılında TKB; 2 buluşma, 1 seminer ve 4 bölge toplantısı, dört bölgede yapılan çalıştaylarla tamamlanan yol haritaları, bir kentsel canlandırma projesi, koruma sektörünü bir araya getiren bir fuar, bir yurtdışı gezisi ve bir yurtdışı konferans katılımı, önceki yıla göre 2 kat artan katılımcı sayısıyla tamamlanan eğitim programı, yenilenen hibe programı ve yayınlarla zenginleşen bir kurumsal kimlikle, koruma alanında önder konumu kazandı. Bu tablo, bir yandan 2013 yılı için umutları tazelerken öte yandan da beklentileri yükseltme eğilimi taşımaktadır. Bu da 2013 yılının daha da yüz güldürücü etkinlikler ve sonuçlarla geçeceğini düşündürmektedir.
